Tên di sản : Vườn QG Bến En
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di sản :
Danh lam thắng cảnh
Sô quyết định : 345/QĐ-UBND
Giới thiệu
Vườn Quốc gia Bến En nằm trên địa bàn hai huyện Như Thanh và Như Xuân, Tỉnh Thanh Hoá.
Toạ độ địa lý: 19031' đến 19043' vĩ độ Bắc và 105025' đến 105043' kinh độ Đông. Vườn Quốc Gia Bến En thuộc vùng đồi thấp xung quanh hồ nước nhân tạo. Độ cao dao động từ 20m đến 497m, hầu hết địa hình dưới 200m. Hồ ở độ cao 50m so với mặt nước biển, có diện tích 2.281ha. Địa chất khu vực đặc trưng bởi đá trầm tích, đặc biệt là đá than bùn. Có một diện tích nhỏ núi đá vôi, vùng có diện tích lớn núi đá vôi thuộc vùng đệm phía Đông Bắc ranh giới Vườn.
Hiện nay, Vườn Quốc gia Bến En có tổng diện tích tự nhiên 14.735ha chia thành các phân khu: Phân khu bảo vệ nghiêm ngặt gồm 6.273,5ha chủ yếu nằm ở phía Tây Nam; Phân khu phục hồi sinh thái gồm 6.461,5ha chủ yếu nằm ở khu vực phía Bắc; Phân khu hành chính và du lịch gồm 2.000ha chủ yếu nằm ở phía Đông Nam. Vùng đệm Vườn Quốc gia được quy hoạch gồm 39.647,10ha thuộc địa bàn 12 xã; trong đó 5 xã thuộc huyện Như Thanh gồm: xã Hải Long 1.594,10ha, xã Hải Vân 1.614,84ha, xã Xuân Phúc 2.509,28ha, xã Xuân Thái 5.908,32ha, xã Xuân Khang 4.229,28ha và 7 xã thuộc huyện Như Xuân gồm: xã Bình Lương 2.246,51ha, xã Tân Bình 2.872,79ha, xã Xuân Quỳ 1.357,77ha, xã Hóa Quỳ 2.544,23ha, xã Xuân Bình 3.862,86ha, xã Xuân Hòa 10.907,12ha.
Địa hình Vườn Quốc gia Bến En là sự kết hợp của đồi, núi, sông và hồ. Nằm ở lưng chừng núi là một hệ sinh thái hồ nước ngọt với một hồ nước, 21 hòn đảo, bán đảo nhấp nhô giữa hồ được bao phủ bởi rừng và nhiều sông suối tạo nên cảnh đẹp tự nhiên được nhiều du khách khen ngợi. Hồ Sông Mực là thủy vực của 4 suối chính (Suối Hận, Suối Thổ, Suối Cốc và Suối Tây Toọn).
Hồ có diện tích gần 3.500 ha, được chia làm hồ trên và hồ dưới và ngăn cách bởi Đập Mẫy dài 570m. Hồ trên có 21 hòn đảo và bán đảo, đây là nơi trú ngụ của nhiều loài động vật đặc biệt là hệ chim nước, các loài thuỷ sản nổi tiếng là như Tôm, cá Mè,...đặc biệt gắn với những huyền tích cảm động. Ấn tượng và cảm động nhất đó là câu chuyện về một đôi trai gái người Thái, họ yêu nhau và nguyện thề bên nhau suốt đời, nhưng vì lễ giáo nên dòng họ đã ngăn cản đôi trẻ. Quá đau khổ, người con gái khóc thảm thiết và nàng chết, biến thành hòn đảo. Trọng mối tình chung thủy, người dân nơi đây đã đặt tên cho hòn đảo này là đảo Tình Yêu.
Từ ngoài bằng phương tiện tàu thủy đi khoảng 500m về phía tây là Đảo Núi Đôi – được xem là hai mắt của con mực khổng lồ. Diện tích của mỗi đảo khoảng 4ha. Đảo bên phải trước đây được xem là trung tâm cứu hộ của VQG Bến En, các loài động vật bị săn bắt trái phép sau khi thu hồi được đưa thả ra đảo này. Nhiều loài động vật như khỉ, rùa, trăn, rắn, chim... đó được thả vào đảo này, sau một thời gian các loài động vật tự di chuyển tìm sinh cảnh sống phù hợp cho mình. Đảo bên trái có hình dáng tựa như một chú rùa ngoi lên mặt nước rất cân xứng và hài hòa.
Cách đảo Núi Đôi khoảng 1km đến vườn thực vật của Bến En với 130 loài cây được gắn biển bảo tồn, đại diện cho 1.417 loài thực vật của Bến En. Đây là đảo rộng nhất ở Bến En với diện tích 54 hécta, quanh đảo có hệ thống đường bê tông 5km, hai nhà nghỉ mini và hai chòi dừng chân ven hồ là để các đoàn khách nghỉ ngơi. Ở đây có những tán rừng mát mẻ từ những cây cổ thụ thân cao vút vươn thẳng lên trời. Phía bên phải của Đảo Thực vật là Đảo Lim xanh ở khu vực bảo vệ nghiêm ngặt. Đảo rộng khoảng 40ha trồng hai loài cây lim xanh và lát.
Cách đảo Lim xanh khoảng hơn 1km về phía nam là đảo Tình Yêu gắn với câu chuyện về một mối tình đẹp nhưng cũng hết sức đau buồn. Vì hủ tục lạc hậu, vì ngăn cách về mặt dân tộc mà chàng trai người Thái và cô gái người Mường đã không đến được với nhau để rồi một người chết còn người kia bỏ xứ ra đi. Giờ đây hủ tục này không còn nữa, trai gái hai dân tộc có thể tự do yêu đương và kết hôn nhưng câu chuyện tình buồn năm xưa vẫn còn đó và đảo Tình Yêu như lời nhắc nhở những ai yêu nhau hãy biết trân trọng và gìn giữ mối tình của mình để có được cái kết tốt đẹp. Trên đảo còn ghi lại những câu thơ về mối tình của chàng trai và cô gái như sau:
Tình yêu sao chăng trọn yêu
Chàng trai đi biệt sớm chiều nàng mong.
Hai người thề ước chung lòng
Vì bọn lang đạo nên không chung nhà.
Chàng trai đành trốn đi xa
Đau buồn nàng mất đưa ra đảo này.
Mỗi lần nhẹ bước qua đây
Mọi người thầm nhớ tháng ngày đáng thương.
Bên cạnh đảo Tình Yêu là khu vực đảo Lúng Túng. Đây là khu vực có nhiều đảo nhất ở hồ Bến En. Vào mùa có sương mù, khi di chuyển qua khu vực này, các đảo nằm gần nhau, tương đồng về hình dáng khiến nhiều người bị lạc lối, không biết đường thoát ra.
Một số đảo tiêu biểu được đặt tên tại khu vực Láng Túng này như đảo Bồng Lai, đảo Hy Vọng, đảo Khe Chè, đảo Voi Quần,…
Qua khu đảo Lúng Túng là đến khu vực tràn của hồ Bến En. Tràn có nhiệm vụ giảm áp lực nước lên bờ đập. Khi nước ở cốt 33m, độ sâu có thể lên tới 45m thì tràn sẽ được xả. Đây cũng là khu vực đang được khảo sát để xây dựng tuyến đường du lịch ven hồ từ trung tâm du khách tới tràn và xa hơn là dự án xây dựng khu nhà nghỉ mini với các dịch vụ giải trí và trồng cây dược liệu.
Ngoài khu vực hồ, đảo và rừng, Vườn Quốc gia Bến En còn có những dãy núi đá vôi như: dãy núi đá Hải Vân (xã Hải Vân), dãy núi đá Xuân Khang (xã Xuân Khang), dãy núi đá Đầu Lớn (xã Xuân Thái) với nhiều hang động còn giữ được vẻ tự nhiên như: hang Suối Tiên, hang Ngọc, hang Dơi,...có nhiều nhũ thạch hình thù kỳ lạ, màu sắc huyền ảo.
Hang Suối Tiên có miệng rộng 4m, bên trong hang có nhiều giọt thạnh nhũ tích tụ tạo nên những bức tranh tự nhiên rất hấp dẫn.
Hang Ngọc: có chiều dài khoảng 80m, rộng 8m, cao 25m, bên trong là thạch nhũ óng ánh muôn màu, muôn vẻ. Đặc biệt, ở giữa hang có một khối thạch nhũ lớn, đường kính đến 1,5m sáng lấp lánh như ngọc nên được mệnh danh là “hòn ngọc”. Nước từ vách đá trong hang ch���y ra, tạo thành con suối nhỏ, trong mát, tiếng kêu róc rách suốt đêm ngày.
Bên cạnh hang Ngọc là hang Cận, vừa rộng rãi vừa thoáng mát. Từ trên đỉnh hang, có thể quan sát toàn khu vực Bến En.
Như vậy, những kiến tạo của địa hình cùng với biến đổi của các yếu tố tự nhiên như khí hậu, thảm thực vật, thổ nhưỡng đã tạo cho Vườn Quốc gia Bến En có những cảnh quan thiên nhiên đặc sắc, tạo nên một phong cảnh tuyệt mỹ về sơn thủy hữu tình. Bến En cũng được xem là nơi giàu tiềm năng du lịch sinh thái và đa dạng sinh học quan trọng của Việt Nam.